کمک به بچه های نا بینا

public relations | 27 Nov 2014 | 7 AM

جعفر صابری/انتشار روزنامه و نقش آن در آگاهی دادن به ایرانیان

public relations | 25 Nov 2014 | 6 PM

شنبه 17 آبان 1393

انتشار روزنامه و نقش آن در آگاهی دادن به ایرانیان

گرداورنده و نگارش :جعفر صابری

در حاشیه 20 نمایشگاه مطبوعات کشور

کلمه روزنامه در زبان فارسی ، ریشه ای قدیمی دارد . در بسیاری از کتابهای قرون اولیه اسلامی ، این کلمه با معرب آن به صورت « روزنامجه » دیده می شود. از جمله ذکر گردیده که صاحب بن عباد ، کاتب و وزیر مشهور آل بویه (م ۳۸۵ ه.ق) روزنامه ای داشته و وقایع روزانه را در آن ثبت می کرده است . بنابراین، روزنامه در گذشته های دور به معنی دفتر یادداشت و گزارش های روزانه به کار می رفته است . اما روزنامه به معنی معمول و رایج کنونی ، همان کاغذ اخبار (Newspaper) انگلیسی است . نخستین روزنامه فارسی ، کاغذ اخبار بود که توسط میرزا صالح شیرازی (یکی از دانشجویان اعزامی به فرنگستان) و در عهد محمدشاه ، به سال ۱۲۵۳ تا ۱۸۳۷ هجری قمری و به طور ماهیانه منتشر می شد . دومین روزنامه « وقایع اتفاقیه » بود که به دستور امیرکبیر و از سال ۱۲۶۷ منتشر شد. در این روزنامه علاوه بر اخبار دولت و دربار ، از اوضاع سیاسی و اجتماعی اروپا و آمریکا نیز مطالبی نوشته می شد. این نشریه بعدها به نام روزنامه « دولت علیه ایران » تغییر نام داد. روزنامه های دیگری نیز همچون «روزنامه علمیه دولت علیه ایران»، «روزنامه ایران»، «روزنامه رسمی ایران»، «شرف»، «شرافت»، «تربیت»، «مریخ»، «اطلاع» و ... در تهران و در عهد ناصری و مظفری منتشر می شدند. برخی شهرستانها نیز روزنامه خاص خود را داشتند. از آن جمله اند روزنامه های «تبریز»، «احتیاج»، «الحدید»، «ادب» و «کمال» که در تبریز منتشر می شد و « فارس » که در شیراز و « فرهنگ » که در اصفهان به طبع می رسید. اغلب این روزنامه ها دولتی بودند و طبیعی است که مطالب آنها نیز در راستای تحکیم موقعیت حکومت قاجارها بود، اما در عین حال، اطلاعات مختصری هم درباره اوضاع و احوال کشورهای جهان، به ویژه پیشرفت های اروپاییان در آن ها درج می شد و در آگاه سازی مردم بسیار موثر بود.

قديمى‌ترين روزنامه ايران

قديمى‌ترين روزنامه را در ايران ميرزا صالح شيرازى در ۱۲۵۴ زمان محمدشاه راه انداخت ولى نپائيد تا آنکه در آغاز پادشاهى ناصرالدين شاه روزنامهٔ وقايع اتفقايه به اشارهٔ اميرکبير در ايران داير گرديد.

مباشر اين روزنامه حاجى ميرزا جبار ناظم‌المهام و ادوارد برجيس معروف به برجيس صاحب بوده است و از شماره يک مورخهٔ پنجم ربيع‌الثانى سنهٔ ۱۲۶۷ تا شماره ۱۹۱ مورخهٔ پنجشنبه پنجم محرم ۱۲۷۱ نزد نگارنده موجود است ـ بالاى شماره يک مجلسى است که شير و خورشيد در وسط و بالاى آن نوشته ”يا اسدالله الغالب“ و دور شير و خورشيد صورت دو درخت و سبزه و ابر نقاشى شده است و زير آن مجلس نوشته شده است ”روزنامهٔ اخبار دارالخلافهٔ طهران“ و صفحهٔ نخستين از دومين صفحه شروع گرديده و پشت صفحهٔ اول سفيد مانده است و همچنين صفحهٔ آخر نيز سفيد است و مجموع صفحات هشت است دو سفيد و شش نوشته در دو ستون به مطبهٔ سنگي، ولى در شمارهٔ دوم چنين نيست و سر و صورت تازه‌ يافته است و نقاشى درخت و اسدالله الغالب برطرف شده تنها شير و خورشيدى است و روى آن نوشته ”روزنامهٔ وقايع اتفاقيه به تاريخ جمعه يازدهم شهر ربيع‌الثانى مطابق سال ئيت ئيل سنهٔ ۱۲۶۷“ ـ طرف راست شير و خورشيد ”نومرهٔ دو“ و طرف چپ ”قيمت روزنامچه از قرار يک عدد در يک هفته پانصد دينار است که در سال دو تومان و چهار هزار دينار مى‌شود“. زير شير و خورشيد نوشته: ”اخبار داخلهٔ ممالک محروسهٔ پادشاهي“ و نام مدير و دبير در سر اين روزنامه نيست، اين روزنامه تا سال ۱۲۷۷ به همين نام و از آن پس به ”روزنامهٔ دولت عليه ايران“ ناميده شد.

نخستين خبرى که در شمارهٔ اول اين روزنامه نوشته شده اين است:

”از آنجا که همت حضرت اقدس شاهنشاهى مصروف به تربيت اهل ايران و استحضار و آگاهى آنها از امورات داخله و وقايع خارجه است لهذا قرار شد که هفته به هفته احکام همايون و اخبار داخلهٔ مملکتى و غيره را که دردول ديگر گازت مى‌نامند در دارالطباعة دولتى زده شود (لفظ ”چاپ“ هنوز معمول نبوده است) و به کل شهرهاى ايران منتشر گردد که اهالى ممالک ايران نيز در هر هفته از احکام دارالخلافهٔ مبارکه و غيره اطلاع حاصل نمايند و از جملهٔ محسنات اين گازت يکى آنکه سبب دانائى و بينائى اهالى اين دولت عليه است. ديگر آنکه اخبار کاذبهٔ اراجيف که گاهى برخلاف احکام ديوانى و حقيقت حال در بعضى از شهرها و سرحدات ايران پيش از اين باعث اشتباه عوام اين مملکت مى‌شد بعد از اين به واسطهٔ روزنامه موقوف خواهد شد و بدين سبب لازم است که کل امناى دولت ايران و حکام ولايات و صاحب‌ منصبان معتبر و رعاياى صادق اين دولت اين روزنامه‌ها را داشته باشند، و برحسب قرارداد فوق در يوم جمعه پنجم شهر ربيع‌الثانى ايت سنهٔ ۱۲۶۷ به اين کار شروع شد و مباشر اين روزنامه به هر کس که طالب باشد هفته به هفته خواهد رساند“.


		تاريخ روزنامه‌ها و مجلات فارسى

تاريخ روزنامه‌ها و مجلات فارسى را پرفسور ادوارد براون خاورشناس انگليسى در ضمن تاريخ ادبيات مشروطهٔ ايران گرد آورده است بدانجا رجوع شود. من‌جمله بعد از اين روزنامه روزنامهٔ دولتى و يکى روزنامهٔ ملتى و ديگر علمى بورق کوچک نشر يافت و بالأخره به تاريخ يازدهم محرم سنهٔ ۱۲۸۸ روزنامهٔ بزرگ‌تر و مهم‌ترى به‌نام ”ايران“ در تحت رياست محمدحسن‌خان پيشخدمت خاص و رئيس دارالطباعهٔ دولتى ملقب به صنيع‌الدوله که بعدها در ۱۳۰۴ اعتمادالسلطنه لقب گرفت در مطبعهٔ سنگى به ورق کوچک هفته‌اى سه شماره منتشر گرديد، و در ربيع‌ اول سنهٔ ۱۲۸۸ نيز روزنامهٔ کوچک يک ورقى به‌نام ”مرآت‌السفر و مشکوةالحضر“ در سرگذشت مسافرت شاه در اردوى شاهى انتشار يافت و چاپخانهٔ سنگى که روزنامه در آن چاپ مى‌شد همه جا با اردو در اسفار حرکت داده مى‌شد و رئيس آن هم محمدحسن‌خان مذکور بود و اين روزنامه مصور بود، و در سنهٔ ۱۲۹۴ روزنامهٔ ”علمي“ مصور در تهران منتشر گرديد. و غالب اين جرايد در چاپخانهٔ سنگى ”ليتوگرافي“ به طبع مى‌رسيد ـ جزء روزنامهٔ ايران که اول در مطبع سنگى چاپ مى‌شد و بار ديگر در چاپخانهٔ حروفى به طبع رسيد و بار ديگر به چاپخانهٔ سنگى عودت کرد. و در آغاز سال ۱۳۰۰ نيز به رياست محمد‌حسن‌خان صنيع‌الدوله روزنامهٔ نفيسى در تهران به مطبعهٔ سنگى و به خط نستعليق مرغوب که غالباً خط ميرزا رضاى کلهر استاد مشهور نستعليق‌نويس است با تصور رجال کشور و رجال خارجه با بهترين نقاشى‌هاى ”ابوتراب غفاري“ و ”موسي“ ماهى يک شماره به‌نام ”شرف“ انتشار يافت و تا اواخر سنهٔ ۱۳۰۹ دائر بود و مجموع هشتاد و هفت شماره است. بعد از فوت محمدحسن‌خان اعتمادالسلطنه اين روزنامه هم خوابيد و سپس در شهر صفرالمفر سنهٔ ۱۲۱۴ سال اول جلوس مظفرالدين شاه روزنامه‌اى به همان قواره و همان ساخت منتها دو برابر آن يعنى در هشت صفحهٔ مصور به قلم ”مهدي“ و ”مصورالملک“ که ظاهراً هر دو يک نفر است ماهيانه منتشر شد و نام آن را ”شرافت“ نهادند و اين روزنامه زير نظر محمدباقر اعتمادالسلطنه داير گرديد ـ اما حق آن است که خط و تصوير اين يکى به آن نمى‌رسيد معذلک در خط و تصوير در عالم خود بى‌نظير بوده است، و امروز هم استادان ايرانى بهتر از آن نمى‌توانند گراور قلمى را ظريف و جاندار و خوشرنگ از کار بيرون آورند. ماهوار شرافت تا سنهٔ ۱۳۲۰ شهر صفر شصت و پنج شماره منتشر شده است و بعد از آن خبرى نيست.

در عصر ناصرى و مظفرى روزنامه‌هاى زياد مانند: روزنامهٔ اختر در اسلامبول و قانون ملکم در لندن و ثريا و پرورش در مصر و حبل‌المتين در کلکته و ماوراءبحر خزر در عشق‌آباد و غيره داير بودند، و از اين جرايد ثريا و پرورش که در مصر چاپ مى‌شد از حيث سبک انشاء قابل توجه بود چه نويسندهٔ آن روزنامه ميرزاعلى پرورش از ادباى بسيار خوش‌ذوق بود و در ۱۳۲۰ جوانمرگ شد.

در داخلهٔ ايران نيز روزنامه‌اى به‌نام تربيت به مديرى و دبيرى مرحوم ميرزا محمدحسين اديب متخلص به فروغى در چاپخانهٔ سنگى انتشار مى‌يافت و اين روزنامه نيز از حيث انشاء خوب بود ـ فروغى در روزنامهٔ ايران و ساير جرايدى که زيردست اعتمادالسلطنه منتشر مى‌گرديد نيز دست‌اندر کار بوده است و در حقيقت مطبعهٔ دولتى و روزنامه‌ها را معزى‌اليه مى‌چرخانيده است ـ همچنين در کتبى که مرحوم اعتمادالسلطنه طبع مى‌کرد فروغى احياناً متحمل زحمت نويسندگى بوده و او از نويسندگانى است که به هر دو سبک (سبک قديم و سبک ساده) چيز مى‌نوشته است، و تاريخ ساسانيان که ترجمهٔ کتاب ”راولنسن“ است به قلم او و به‌نام خود او به طبع رسيد و پاورقى‌هاى بسيار لطيف مانند رمان ”عشق و عفت“ در روزنامهٔ تربيت از او باقى است، فروغى نيز دستى داشت و صاحب ديوان است.

روزنامهٔ حروفى ديگر ”اطلاع“ است که با حروفى سربى منتشر مى‌شد ـ مدير و نويسندهٔ اين روزنامه مرحوم مجيرالدوله کاشانى از فضلاى آن عصر بود و اين روزنامه تا ظهور مشروطه دوام آورد.

روزنامهٔ ديگر ”ادب“ بريا است و به قلم مرحوم ميرزا صادق اديب‌الممالک متخلص باميرى در خراسان و تبريز و طهران منتشر مى‌شد ـ گاهى هم کاريکاتور داشت و اشعار اميرى آن را گاه به‌ گاه زينت مى‌بخشود.

اينها بودند روزنامه‌هاى مهم آن عصر و سواى اين نيز روزنامه‌ها و مجله‌هائى داير بوده است که براى شناخت همه بايستى به تاريخ ادبيات مشروطه تأليف پرفسور ادوارد براون رجوع شود.

همچنین در شماره -روزنامه رسالت > شماره 6755 28/4/88 > صفحه 18 (تاريخ) > متن-روزنامه رسالت به قلم آقای حجت الله کریمی مطلب زیر آمده که خواندنی است. نگاهي به تاريخچه مطبوعات در ايران از آغاز تا 1320

مخالفت شديد محمدعليشاه با اساس مشروطيت و آزاديخواهان نهايتا منتهي به كودتاي وي و به توپ بستن مجلس شوراي ملي در 23 جمادي الاولي 1326 هـ.ق شد. نامبرده به دستياري درباريان و ديگر مخالفان مشروطه رسما علم مخالفت با مشروطه را بر افراشت و علي رغم قسمي كه در پاسداشت آن ياد كرده بود بنيان مشروطيت را بر هم زد. حوادث مذكور تاثير بسزايي در وضع جرايد ايران داشت به طوري كه پس از جريان بمباران مجلس تمتم مديران جرايد كه مدافع مشروطيت و مخالف استبداد بودند يا كشته شدند يا از نفي بلد شده تبعيد گشتند. در نتيجه استبداد صغير بر كشور سايه افكنده و ركن چهارم مشروطيت تعطيل گرديد. ميرزا جهانگير خان صور اسرافيل و نيز مدير روزنامه روح القدس از جمله فدائيان و مقتولين اين حوادث بودند. آنهايي هم كه توانستند از اين مهلكه جان سالم به در برند از قبيل سيد محمد رضا مساوات مدير روزنامه مساوات و علي اكبر دهخدا نويسنده روزنامه صور اسرافيل كه بعدا روزنامه اي به همين نام در سوئيس تاسيس كرد و همچنين مدير روزنامه مظفري و مدير الملك مدير روزنامه صبح صادق و جمع زياد ديگري آواره و حيران و سرگردان د رممالك بيگانه از جمله اروپا، هند و مصر به سر مي بردند. تا اينكه قهرمانان ملي بار ديگر به پا خواسته تهران را فتح كردند، بنيان استبداد را برچيده و مشروطيت را احياء نمودند. بنابراين محمد عليشاه تاج و تخت را رها كرده به روسيه پناه برد و آزاديخواهان و مديران و اصحاب مطبوعات به موطن خويش بازگشتند. با جانشيني احمد شاه و بازگشت ارباب و اصحاب مطبوعات به كشور و شروع مجدد كار، بازار جرايد رونقي دوباره يافت. اين بار جرايد با كار مفيدتر، قطع بزرگتر و هريك با سبك مخصوص و با مسلكي خاص شروع به انتشار نمودند. احزاب، انجمنها و جريانات مختلف سياسي هر كدام روزنامه اي به عنوان ارگان خود به راه انداخته و افكار و عقايد خود را از آن طريق رواج مي دادند؛ دموكراتها روزنامه “ايران نو” را تاسيس كردند جمعيت اعتداليون جريده “شوري” را برقرار نمودن و حزب اتفاق و ترقي روزنامه ميانه رو استقلال ايران را به معرض انتشار گذاشتند. پس از انحلال دوره دوم مجلس باز هم يك دوره خمودي و فترت بر بازار جرايد سايه افكند. و براي مدتي فعاليت جرايد تقريبا متوقف ماند تا اينكه دوره سوم مجلس افتتاح شد. دوران پس از انحلال مجلس سوم تا تشكيل مجلس چهارم كه در ادبيات سياسي و تاريخي كشور از آن به دوره فترت تعبير مي شود برهه حساسي در تاريخ مطبوعات كشور به شمار مي رود. اين دوران كه از سال 1330 تا 1340 ه.ق يعني قريب به ده سال به طول انجاميد دوره اي است كه تحولات عظيمي در وضعيت جرايد كشور به وقوع پيوست. تحولاتي كه مي توان آن را بلوغ جرايد فارسي ناميد. دوره فترت با تمام اعمال نظرها و غرض ورزيها كه برخي جرايد را تا سر حد تبديل شدن به كاغذ پاره اي تنزل مي داد از لحاظ دخالت و تاثير مطبوعات در اداره امور كشور از مهمترين ادوار تاريخ مطبوعات در ايران است. با در نظر گرفتن اينكه در دوران مذكور شالوده سياسي كشور از هم پاشيده شده و عملادر كشور نه دولتي قوي و متمركز وجود داشت و نه مجلس و قوه مقننه اي كه به تنظيم و اداره امور كشور بپردازد و لحاظ مسئله حضور بيگانگان در كشور اهميت و نقش ويژه مطبوعات محرزتر مي گردد. به همين علت است كه در دوره فترت جرايد مهم و تاثير گذار متعددي در تهران و ساير نقاط كشور تاسيس و منتشر شد. جرايد مهم اين دوره عبارت بودند از: ستاره ايران، رعد، برق، عصر جديد، كوكب ايران، نوبهار، ايران، شفق سرخ، ايران آزاد، وطن، عصر انقلاب، گلشن، حلاج، صداي طهران، زبان آزاد، صداي ايران، ميهن، بهارستان، حيات جاويد، كار، حقيقت، مرد آزاد، قانون، رهنما، شمس، بدر، جنت، توفيق، نسيم شمال و ... در اين دوره حوادث جنگ جهاني اول و اخبار مربوط به رخدادهاي حاصل از آن چه در داخل كشور چه در خارج همچنين اخبار تاسف بار مربوط به جنگ موضوعات تازه اي براي درج در مطبوعات پديد آورد و روزنامه هاي ورق بزرگ هر كدام سه صفحه خود را به درج اخبار جنگ جهاني اختصاص مي دادند. و حتي بعضي از اين جرايد مانند عصر جديد اغلب سرمقاله هاي خود را در مورد بحث درباره حوادث خارجي و اوضاع جنگ به رشته تحرير در مي آوردند. نفوذ و اهميت جرايد در دوران فترت باعث شد كه چندين بار دولت به تعطيلي و توقيف روزنامه ها اقدام نمايد. بارها دولتهاي وقت تمام يا عده اي از روزنامه هاي پايتخت را بستند. از جمله در دولت مستوفي الممالك در اسفند 1296 كليه جراي سياسي توقيف شد. و فقط جريده نيمه رسمي و دولتي “ايران” به مديريت سيد حسين اردبيلي منتشر مي شد. كودتاي 1299 و روي كار آمدن رضاخان آغاز دوراني سخت براي اصحاب مطبوعات بود. پس از كودتا و با تشكيل كابينه از سوي سيد ضياء الدين طباطبايي، سيد ضياء كه خود از روزنامه نگاران معروف به شمار مي آمد و به اهميت و نقش جرايد در سياست وقوف كامل داشت تعداد زيادي از جرايد مهم پايتخت از جمله گلشن، حلاج و ستاره ايران را توقيف كرد. سختگيري بر مطبوعات با پايان حكومت سيد ضيا پايان نيافت بلكه پايان زمامداري كوتاه وي آغاز قدرت گيري رضاخان و سر آغاز آزار و اذيت و سختگيريهاي بيشتر براي ارباب و اصحاب مطبوعات بود. رضاخان كه تاب تحمل انتقادها و نيش و كنايه هاي روزنامه نگاران را نداشت بر منتقدين و مخالفين بسيار سخت گرفته و از سوي ديگر موافقين را مورد حمايت قرار مي داد. از بدترين برخوردهاي رضاخان با روزنامه نگاران مخالف كتك زدن صبا و قتل عشقي دو تن از روزنامه نگاران وطن پرست و پرشور ايران بود. ميرزاده عشقي مدير روزنامه قرن بيستم از نويسندگان، شعرا و جوانان پر شوري بود كه با سرودن اشعار انتقادي و نوك تيز قلم انتقاد خود از اوضاع سياسي كشور قلدريهاي رضاخان و علي الخصوص از جمهوريخواهي ادعايي رضاخان به شدت انتقاد مي كرد. رضاخان و طرفدارنش كه به هيچ وجه تاب تحمل اين رفتارها را نداشتند موجبات قتل اين شاعر انقلابي را فراهم كردند. قتل عشقي راه ديكتاتوري رضاخان را هموار ساخت و آزادي را از مطبوعات گرفت. هر چند پس از واقعه قتل عشقي عده اي از روزنامه نگاران در مجلس تحصن نموده و به اين اقدام اعتراض كردند اما اين مقاومت ها ديري نپاييد و سرانجام زور و قلدري غالب شد و در اندك مدتي جرايد يكي پس از ديگري در محاق تعطيلي فرو رفتند. رضا شاه در آذر 1304 با انحلال قاجاريه رسما تمامي امور كشور را به دست گرفت. و چون قبلاتمام مقدمات كار را به نحو اكمل آماده ساخته بود وتمامي مخالفين را از سر راه برداشته و رعب و وحشت را در دل همگان انداخته بود از اين جهت جرايد و مطبوعات نيز بخصوص با پيش آمد قتل عشقي همه فكر كار خود را كرده و كاملامراقب وضع خود بودند. با اينكه تغيير سلطنت و انتقال آن از دودمان قاجاريه به فردي بي ريشه و يك نظامي گمنام امري غير متعارف و خلاف عرف و قانون به شمار مي آمد با اين وجود رويكرد جرايد به آن چندان غير عادي نبود بلكه اكثرشان آن را عنوان امري متعارف نشان دادند و اغلب با آن همصدا گشتند. دوران حكومت 16 ساله رضاخان از سخت ترين و تارك ترين دوران مطبوعات در كشور به شمار مي رود. در اين دوره شهرباني كاملادر مندرجات جرايد نظارت مي كرد و مديران مطبوعات حق نشر هيچ گونه مطلبي را بدون اجازه شهرباني نداشتند. دخالت شهرباني نه فقط نسبت به مقالات سياسي و اخبار داخلي و خارجي جرايد بود، بلكه اعلاميه هاي روزنامه ها نيز قبل از انتشار به نظر شهرباني مي رسيد. در اين دوره كوچكترين مطلبي خلاف نظر دولت درباره مديران جرايد براي حبس و تبعيد مديران جرايد كافي بود وچه بسا مدير روزنامه كه به علت درج كوچك مدتها در سياه چال زندان قصر به سر مي بردند. تنها روزنامه هايي مي توانستند به انتشار خود ادامه دهند كه اولابر خلاف نظر دولت و شخص شاه كوچكترين چيزي در روزنامه خود ننويسند و ثانيا در رفتار و اعمال خود كمال احتياط و مواظبت را نموده مبادا كه شهرباني نسبت به آنان بد بين گردد. روزنامه هاي اطلاعات و ايران از روزنامه هايي بودند كه توانستند با سياست مدبرانه خود در طول سلطنت رضاشاه به انتشار خود ادامه دهند و حتي مديران آنها از مزاياي نزديكي به دستگاه دولتي برخوردار شوند. رفتار دولت و شهرباني نسبت به بعضي از مديران جرايد به اندازه اي خشن و سخت بود كه عاقبت پس از تحمل رنجهاي فراوان در زندان جان داده و مدتها كسي حق بردن نام آنها را نيز نداشت. من جمله از اين مديران فرخي يزدي مدير روزنامه توفان است. وي اصالتا از مردم يزد و شاعري خوش قريحه و نويسنده اي توانا بود. به مناسبت افكار آزاديخواهانه خود مدتها در زندان رضاشاه به وضع بدي به سر مي برد و عاقبت هم با تزريق آمپول هوا در زندان جان داد و بودن آنكه شهرباني بگذارد كسي از مرگ او اطلاع حاصل كند وي را به خاك سپردند. سرگذشت فرخي نمونه كوچكي است از طرز رفتار شهرباني و اداره سياسي با مديران جرايد. رفتار اين ادارات بخصوص از سالهاي 1316 به بعد كه گروه كمونيستي در ايران كشف شد به مراتب سخت تر گشت و مندرجات جرايد منحصرا عبارت بود از دستورات متوالي و پي در پي شاه و اخبار و سخنرانيها كه به منظور تقويت سلطنت ايراد مي شد و همچنين مسافرتهاي شاه به اطراف كشور و مطالبي از اين قبيل بود. تا اين كه در شهريور 1320 ديكتاتور از كشور اخراج شد و جاي خود را به وليعهدش محمد رضا سپرد. شروع سلطنت محمد رضاشاه آغاز دوران تازه اي براي مطبوعات كشور بود با سقوط رضاشاه و باز شدن دربهاي آهنين زندانها و متعاقب آن آزادي زندانيان سياسي كه سالها در حبس ديكتاتور به سر برده بودند سيلي از مديران جرايد نيز كه به جرمهاي سياسي در حبس به سر مي بردند آزاد شدند. با آزادي زندانيان سياسي و مديران دربند مطبوعات كه همزمان با آزادي نسبي فضاي سياسي كشور پس از سقوط رضا شاه بود جرايد بار ديگر پا به عرصه انتشار نهادند. و هر روز در تهران و شهرستانها يك يا چند روزنامه تاسيس و منتشر مي شد. اوايل دهه 1320 دوراني بود كه كشور بعد از يك دوره خفقان سياسي و دوران ديكتاتوري و قبل از آنكه محمدرضاشاه بتواند به كمك حاميان خارجي خود ديكتاتوري نويني را تاسيس كند فضاي نسبتا آزادي را تجربه مي كرد. در اين دوره ابتدا اكثر صفحات و اوراق جرايد به انتقاد از دوره گذشته و اعمال خلاف قانون رضاشاه اختصاص مي يافت و جرايد به شدت از شاه سابق و دستگاه پليسي او انتقاد مي كردند. به خصوص با محاكمه سر پاس مختاري رئيس كل شهرباني دولت رضا شاه و جمعي از همدستان و همكاران او اين روند شديدتر شد. در اين دوره علاوه بر انتشار جرايدي كه در گذشته منتشر مي شد و در دوره رضا شاه توقيف و يا مديران آنها از انتشار صرف نظر كرده بودند (روزنامه هايي از قبيل نجات ايران، اميد، اقدام و ...) روزنامه هاي بسياري نيز تازه تاسيس و انتشار مي يافت و هر روز به تعداد آنها افزوده مي شد. تا اينكه حادثه 17 آذر در دولت قوام پيش آمد و نامبرده دستور توقيف تمام جرايد را صادر كرد و فقط يك روزنامه رسمي دولتي به نام “اخبار روز” منتشر مي شد و مدتي تنها روزنامه پايتخت همين روزنامه اخبار روز بود تا اينكه قانون مطبوعات از تصويب مجلس گذشت و مجددا روزنامه هاي واجد شرايط اجازه انتشار يافتند. از شهريور 1320 به بعد به علت برقراري حكومت نظامي در كشور غالبا جرايد به وسيله حكومت نظامي توقيف و مدتي از انتشار آنها جلو گيري مي شد. با اشاره دولتها حكومت نظامي مي توانست براي هر مدت و هر اندازه كه لازم بداند از انتشار هر روزنامه اي جلوگيري كند. براي نشر و دريافت امتياز از شوراي عالي فرهنگ شرايط و مقررات مشكلي به صورت تصويب نامه از هيئت وزيران گذشت كه عده محدود و معيني مي توانستند از آن برخوردار شوند. من جمله اينكه سردبير روزنامه حتما بايد داراي درجه ليسانس يا بالاتر باشد و نيز صاحب امتياز بايد براي انتشار روزنامه مبلغ پنج هزار تومان و براي نشر مجله يكهزار و پانصدتومان تضمين بانكي براي مدت يكسال بپردازد.

برای اطلاعت بیشتر می توانید نوشته زیر را هم مطالع نمایید.

روزنامه

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

پرش به: ناوبری، جستجو

روزنامه نشریه‌ای است که به طور مرتب و منظم تهیه، چاپ و پخش می‌شود و بی هیچ قید و شرطی در دسترس مردم قرار می‌گیرد. روزنامه نه بیانیه است و نه اطلاعیه و برای روشن ساختن افکار مردم بلکه به نشر اخبار و اطلاعات در زمینه‌های گوناگون و انتقاد و صلاح‌اندیشی در امور عمومی می‌پردازد.

محتویات

[نهفتن]

پیدایش روزنامه‌ها [ویرایش]

در سده ۱۸ جزوه‌ها و اوراق اطلاعاتی برای نخستین بار در اروپا؛ به طور روزانه، چاپ و پخش می‌شد. پس از پایان سده ۱۹ تعداد خوانندگان روزنامه‌های اروپایی افزایش یافت و به هزاران یا میلیون‌ها نفر رسید. روزنامه‌های اولیه بسیاری از انواع اطلاعات را در قطعی محدود و قابل تکثیر جای می‌دادند. روزنامه‌ها اطلاعاتی را درباره امور جاری، سرگرمی و آگهی در یک‌جا ارائه می‌کردند.

چاپ مطبوعات روزانه ارزان در ایالات متحده آمریکا، به سال ۱۸۹۲ میلادی باز می‌گردد. این روزنامه‌ها نخست فقط در شهر نیویورک توزیع می‌شد، اما پس از مدتی در تمام شهرهای بزرگ شرق آمریکا توزیع گردید. در نخستین سال‌های سده ۲۰، روزنامه‌های شهری یا منطقه‌ای پدیدار شد که اکثر مناطق ایالات متحده آمریکا را پوشش می‌داد. در دوران مهاجرت انبوه، روزنامه‌های بسیاری به زبان‌های خارجی در آمریکا منتشر گردید. در سال ۱۹۱۱، نود و هفت روزنامه به زبان آلمانی در شهرهای غربی و شمال شرق آمریکا منتشر می‌شد.

نخستین روزنامه‌های معتبر نیویورک تایمز و لندن تایمز بودند. در دیگر کشورهای اروپایی، این دو روزنامه به عنوان الگو مورد توجه قرار می‌گرفتند. روزنامه‌های بخش ممتاز بازار تبدیل به نیروی سیاسی عمده‌ای شدند.

در سال ۱۹۶۰ هر روز در انگلستان بیش از یک روزنامه به ازای هر خانواده به فروش می‌رسید؛ به طور متوسط ۱۱۲ روزنامه برای هر ۱۰۰ خانواده، اما این نسبت از آن پس پیوسته کاهش یافته‌است. امروزه کم‌تر از ۹۰ روزنامه برای هر ۱۰۰ خانواده به فروش می‌رسد.

کشورهای اروپایی، هر کدام تعدادی روزنامه‌های سراسری، خصوصی و دولتی دارند. روزنامه‌های اروپا اغلب دیدگاه‌های سیاسی متفاوتی دارند، موضوعات متفاوتی را دربر می‌گیرند و امکان انتخاب برای خواننده فراهم می‌کنند. در آمریکا، هم‌چنان انتشار روزنامه‌های محلی به صورت یک پیشه انحصاری درآمده‌است. اگر چه روزنامه‌ها در آمریکا محلی هستند، اما به هیچ وجه تماماً در مالکیت افراد محلی قرار نمی‌گیرند. بیش از ۷۰ درصد این روزنامه‌ها به وسیله شرکت‌های انتشاراتی زنجیره‌ای کنترل می‌شوند. در بعضی از این روزنامه‌ها، همانند بسیاری از روزنامه‌های اروپا، مالکان خط مشی‌ها و سیاست‌های سرمقاله‌ها را تعیین می‌کنند و سردبیران و روزنامه‌نگاران خود را به پیروی از این سیاست‌ها متعهد می‌دانند. در زنجیره روزنامه‌های هرست، هر روز چندین سرمقاله برای سردبیران هشت روزنامه عمده فرستاده می‌شود، که بعضی از آن‌ها باید مورد استفاده واقع شوند، در حالی که بعضی دیگر می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند.

بسیاری از دولت‌ها اقدام به جلوگیری تملک روزنامه‌ها به وسیله شرکت‌های زنجیره‌ای بزرگ کرده‌اند تا تلاش کرده‌اند موازنه سیاسی را به مطبوعات تحمیل کنند.در سال ۱۹۷۰ در نروژ، برنامه‌ای برای متعادل کردن سرمایه‌گذاری میان روزنامه‌هایی که نماینده جناح‌های مختلف سیاسی بودند آغاز گردید، و بیشتر اجتماعات محلی در آن کشور تنها دو یا چند روزنامه دارند که دیدگاه‌های گوناگون را در مورد اخبار ملی و بین‌المللی ارائه می‌کنند.

با ظهور اینترنت و کتاب الکترونیکی به تدریج تعداد روزنامه‌ها افزایش یافته و از شمارگان آن‌ها کاسته می‌شود. فناوری جدید چاپ و تولید روزنامه‌ها را بسیار آسان‌تر از گذشته ساخته‌است.

نخستین روزنامه‌های به زبان فارسی [ویرایش]

واژه «روزنامه» در متون کهن فارسی به کار رفته‌است و منظور از آن، بیان رویدادهای مهم درباره پادشاهان و شرح زندگانی وزیران و بزرگان بوده و در یک نسخه منتشر می‌شده‌است.^[۱]

این واژه تا روزگار آغازین دوره قاجار نیز به همین مفهوم بوده‌است، چنانکه مجموعه‌هایی از این روزنامه‌ها در زبان فارسی موجود است که آخرین مجموعه مستقل از این نوع، روزنامه میرزامحمد کلانتر شیراز در شرح رویدادهای زندیان، و روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه است.^[۲]

در دوره قاجاری در معنی واژه روزنامه تغییری پدید آمد. به گزارش‌های وقایع‌نگاران دولتی که از شهرستان‌ها اخبار جاری را به دولت مرکزی می‌نوشتند نیز روزنامه گفته می‌شد.^[۳]

نزدیک به شصت سال پیش از چاپ نخستین مطبوعات در ایران و هم‌عصر با زندیان، در سده ۱۸ (میلادی)، چاپ مطالب به زبان فارسی در روزنامه‌های هند و سپس انتشار روزنامه‌های تمام فارسی در آن کشور آغاز شده بود. از جملهٔ این روزنامه‌ها، می‌توان سلطان‌الاخبار، جام جهان‌نما و سراج‌الاخبار را نام برد. اسدالله خان غالب، شاعر نامور پارسی‌سرای آن زمان در سراج‌الاخبار شعرهایش را به چاپ می‌رساند.^[۴]

پیشینهٔ روزنامه در خاورمیانه [ویرایش]

نخستین روزنامه خاورمیانه در سال ۱۸۲۸ هم زمان با سلطنت محمدعلی پاشا در مصر منتشر شد و نامش «الوقایع المصریه» بود. سه سال پس از آن روزنامه‌ای ترکی به نام «تقویم وقایع» منتشر گردید و هشت سال بعد در ایران روزنامه «کاغذ اخبار» (ترجمه کلمه Newspaper) به اهتمام میرزاصالح شیرازی یکی از نخستین دانشجویان اعزامی به اروپا انتشار یافت.

بازار روزنامه‌ها در آستانه انقلاب مشروطه رونق گرفت. رنه گروسه یکی از خاورشناسان می‌نویسد: «رستاخیز ملت ایران در آغاز قرن بیستم رستاخیز ادبی بود که بیشتر از طریق روزنامه‌ها متجلی گردید.» ^[۵]

یک سال پس از انقلاب (۱۲۸۶ خورشیدی-۱۹۰۷ (میلادی) ) هشتاد و چهار روزنامه در ایران منتشر می‌شد، نفوذ این روزنامه‌ها بر افکارعمومی به قدری بود که میرزا آقاخان کرمانی و جهانگیرخان صوراسرافیل دوتن از روزنامه‌نگاران نامی آن روزگار توسط محمدعلی شاه قاجار به جوخه اعدام سپرده شدند. فشار بر روزنامه‌ها در دوران رضاشاه نیز ادامه پیدا کرد، در این دوران هم میرزاده عشقی و فرخی یزدی بر سر این کار جان باختند.

درخشانترین دوران مطبوعات ایران دهه ۱۳۲۰ بود که فضای باز سیاسی رشدی بی سابقه را در روزنامه‌ها پدید آورد. تنها در طول سالهای ۲۰ تا ۲۶ تعداد ۴۶۴ نشریه منتشر می‌شد که ۴۳۳ عنوان به فارسی و بقیه به زبان‌های ارمنی، ترکی، کردی، انگلیسی، فرانسوی، روسی و لهستانی بود.^[۶]

این روزنامه‌ها امور داخلی را با نهایت آزادی مورد بحث قرار می‌دادند، (امورخارجی توسط متفقین سانسور می‌شد) اکثر این روزنامه‌ها نیز از انقلاب اجتماعی دم می‌زدند و حمله به حکومت را وظیفه خود می‌دانستند. اما پس از کودتای ۱۳۳۲ روزنامه‌ها در ایران در محاقی طولانی افتادند که تا امروز ادامه دارد. در دوران پهلوی تنها نشریه‌ای که گاه خشم شاه را بر می‌انگیخت نشریه توفیق بود و جز در دو دوره کوتاه؛ یکی پس از انقلاب اسلامی در سالهای ۱۳۶۰-۱۳۵۷ و دیگری پس از ریاست جمهوری محمد خاتمی در سال‌های ۷۷و۷۸ مطبوعات ایران همواره از انعکاس آزادانه اخبار و انتقاد از حکومت محروم بوده‌اند.

مطبوعات در قانون ایران [ویرایش]

قوانین مطبوعاتی در ایران از اولین قانون مصوب محرم ۱۳۲۶ قمری تاکنون در پی محدود کردن آزادی‌های مصرح درقانون اساسی بوده‌اند.^{[نیازمند منبع]} هرچند قانون اساسی مشروطه و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران هر دو بر آزادی مطبوعات تأکید داشته‌اند:

(...غیر از کتب ظلال و مواد مضر به دین مبین... – قانون اساسی مشروطه اصل بیستم)
(...مگرآنکه مخل به مبانی اسلام یا حقوق عمومی باشد...- قانون اساسی جمهوری اسلامی اصل بیست وچهارم)

هر دو قانون نیز رسیدگی به جرایم مطبوعاتی را همچون جرایم سیاسی به هیئت منصفه واگذار کرده‌اند.

جستارهای وابسته [ویرایش]

منابع [ویرایش]

↑ رحمانی، عنایت‌الله: روزنامه پروین خمسه و فهرست محتوای آن. بازدید: نوامبر ۲۰۱۱
↑ همان.
↑ همان.
↑ سید علی کاشفی خوانساری (صاحب امتیاز و مدیرمسئول). تهران: مؤسسهٔ شهرزاد قصه گوی کودک، 1387.
↑ رنه گروسه، ایران و نقش تاریخی آن، ترجمه: غلامعلی سیار
↑ ال ول ساتن و دیگران، ادبیات نوین ایران، ترجمه یعقوب آژند، ۱۳۶۳، ص۲۳۱

علی اکبر امینی، نگاهی به روزنامه نگاری در ایران تا پایان زمامداری مصدق، اطلاعات سیاسی اقتصادی شماره۲۱۳-۲۱۴
آنتونی گیدنز، پیامدهای مدرنیته، محسن ثلاثی،۱۳۷۱، ص۹
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
قانون اساسی مشروطه
آنتونی گیدنز. جامعه‌شناسی. ترجمهٔ منوچهر صبوری. چاپ سوم. تهران: نشر نی، ۱۳۷۶. ۲۳۸.

جعفر صابری/در باره نقد فیلم...

public relations | 25 Nov 2014 | 6 PM

نقد فیلم چیست؟ چگونه فیلم ها را نقد کنیم؟

هر بیننده‌ا‌‌ی پس از تماشای فیلم برداشت‌هایی از نقاط قوت، ضعف و پیام فیلم دارد که غالب این برداشت‌ها ذوقی است. نقد فیلم می کوشد به این برداشت‌های ذوقی جهت ببخشد و با نظام‌مند و فنی کردن آنها درک و فهم بصری بینندگان فیلم را افزایش دهد. بنابراین،یک نقد جامع در حیطه‌ی فیلم،نقدی است که به سه پرسش مهم و کلیدی درباره‌ی آن فیلم پاسخ گوید: 1. فیلم چه می خواهد بگوید؟ 2. از چه راهی می خواهد بگوید؟ 3. میزان موفقیت فیلم در رساندن پیامش چقدر است؟ پاسخ به هریک از این پرسش‌ها مرحله‌ای از مراحل سه گانه‌ی نقد فیلم را می‌سازد. پاسخ پرسش نخست،توصیف محتوایی فیلم را شامل و تفسیر فیلم نامیده می شود . پاسخ پرسش دوم،توضیح عناصر تکنیکی و فرمی فیلم را دربرمی گیرد و تحلیل فیلم را می سازد.
1- عناصر اصلی نقد فیلم چکیده‌ی طرح فیلم چکیده‌ی طرح داستان فیلم یعنی چکیده‌ی طرح داستان، توصیف موجز طرح فیلم با تأکید بر مهم‌ترین لحظات فیلم و افشای نکردن پایان آن. هیچ چیز بدتر از ارائه‌ی بیش از حد اطلاعات درباره‌ی فیلم نیست، چون لذت تماشای آن از تماشاگر گرفته می‌شود . اطلاعات زمینه اطلاعات زمینه شامل اطلاعاتی درباره‌ی ستارگان و کارگردان و گروه فیلم‌سازی می‌شود. این بخش می‌تواند شامل اخبار و شایعات جذاب درباره‌ی روند تولید و پخش فیلم هم باشد، و می‌توان اطلاعاتی را درباره‌ی منبع و مأخذ فیلم و ژانر آن نیز در آن گنجاند. منتقد می‌تواند بنا به دلخواه خود نظر دیگر منتقدان و کارشناسان صنعت سینما را نیز در این بخش بگنجاند و از این راه به تماشاگر نشان دهد که احتمالاً از فیلم چگونه استقبالی خواهد شد . مطالب و استدلال‌ها درباره‌ی فیلم استدلال‌ها به‌طورکلی بخش اصلی نقد را تشکیل می‌دهند. در این بخش است که منتقد فیلم را تحلیل و بررسی می‌کند و نشان می‌دهد که چه چیز فیلم از کار درآمده و چه چیز از کار درنیامده است و چرا. اغلب منتقدان سعی می‌کنند این اطلاعات را با قدری اطلاعات زمینه ترکیب کنند؛ مثلاً اگر نورپردازی و کمپوزیسیون فیلم بد باشد، منتقد، فیلم‌بردار فیلم را معرفی می‌کند و از او ایراد می‌گیرد. ارزیابی ارزیابی منتقد از فیلم درنهایت به این نکته منتهی می‌شود که تماشاگر فیلم را ببیند یا نه. این ارزیابی همواره مبتنی است بر استدلال‌های منتقد در مورد فیلم و نظرهایش در مورد پس‌زمینه‌ی آن. شاید بتوان گفت لحن کلی نقد باید تحت تأثیر و بیانگر ارزیابی منتقد از فیلم باشد. درواقع خواننده پس از خواندن جمله‌ی اول و دوم مطلب باید از نظرکلی منتقد در مورد فیلم آگاه شود. البته اصلاً منظور این نیست که مطلب را باید با این نوع جملات شروع کرد که «فلان فیلم فیلم خوبی است» یا «حتماً باید بروید این فیلم را ببینید». فقط مقصود این است که خواننده باید از دیدگاه منتقد به فیلم به ایده‌ای کلی برسد و این اتفاق باید در همان پاراگراف اول بیفتد.
به‌طورکلی منتقد به هنگام ارزیابی یک فیلم معمولاً یکی یا همه‌ی نکات ذیل را مدنظر قرار می‌دهد: انگیزه‌ی رخدادها در فیلم، سرگرم‌کننده بودن فیلم، معنا و ارزش اجتماعی فیلم، و ارزش زیباشناختی (زیبایی شناسی) فیلم. به هرحال اگر کار ساده‌ای بود همه منتقد می‌شدند. نقد فیلم اغلب اوقات کار بزرگ و جذابی است، مگر آن‌که فیلمی که می‌بینید در کل کار بدی باشد. منتقدان فیلم اغلب اوقات به انگیزه‌ی رخدادها در فیلم ایراد می‌گیرند. منظور این نیست که آن‌ها از مضمون اصلی فیلم خوش‌شان نمی‌آید، بلکه آن‌ها به دنبال ارتباط یک رخداد خاص با کل فیلم و توجیه کنش خاص یا بخشی از دیالوگ فیلم می‌گردند. " بردول " انگیزه را به چهار دسته تقسیم کرده است: تلفیقی، واقع‌گرایانه، بینامتنی، و هنری. انگیزه‌ی تلفیقی با رابطه‌ی علت و معلول در فیلم و منطق آن سر و کار دارد ــ یعنی این‌که آیا در فیلم حرکت از یک صحنه به صحنه‌ی دیگر روند منطقی دارد یا نه. انگیزه‌ی واقع‌گرایانه وقتی درست از آب در می‌آید که کنش‌های فیلم در قلمروی داستان فیلم باورپذیر یا پذیرفتنی باشند. انگیزه‌ی بینامتنی به رابطه‌ی فیلم با ژانر و منبع آن (مثل رمان یا نمایشنامه یا غیره) ارتباط دارد ــ مثلاً آن‌چه در یک فیلم موزیکال معنا دارد و پذیرفتنی است در وسترن پذیرفتنی نیست. انگیزه‌ی هنری به شیوه‌ی ساخت فیلم و کاربرد دکوپاژ و میزانسن برای رسیدن به حس و دیدگاه هنری خاص مربوط است. به این نکته نیز باید اشاره کرد که آن‌چه برای یک منتقد توجیه هنری دارد ممکن است برای منتقد دیگر نابجا باشد. به هرحال هر چیزی به ذوق و سلیقه‌ی فرد بستگی دارد. اغلب منتقدان دست‌کم به سرگرم‌کننده بودن فیلم توجه دارند و می‌دانند که هدف اصلی اغلب فیلم‌ها سرگرم کردن مخاطب است. آن‌ها هم‌چنین می‌دانند که اگر فیلم‌ قادر نباشد حس تعلیق و انتظار در تماشاگر ایجاد کند سرگرم‌کننده نیست. دیگر آن‌که مخاطب باید به‌طور فعال درگیر فیلم شود، فیلم باید توجهش را جلب کند، و احساسات او را برانگیزد. با توجه به قیمت بلیت‌ها در روزگار ما فیلم‌ها بهتر است این‌طور باشند وگرنه...
فیلم چطور به این اهداف دست می‌یابد؟ خب، من اگر همه‌ی پاسخ‌ها را داشتم این وب‌سایت را به امان خدا ول می‌کردم و می‌رفتم می‌شدم مشاور یکی از استودیوهای هالیوود. اما نه، من هم مثل هر منتقد دیگر نظرهایی برای خودم دارم. اول از همه این‌که باور دارم اگر فیلم صاحب مجموعه‌ای تأثیرگذار از شخصیت‌هایی که تماشاگر می‌تواند با آن‌ها هم زاد پنداری کند نباشد سرگرم‌کننده و جذاب از آب در نمی‌آید. این را هم باید گفت که برخی از فیلم‌ها که به اندازه‌ی کافی سکانس اکشن و بدلکاری و انفجار و جلوه‌های ویژه و صداهای کرکننده دارند نظر تماشاگر را جلب می‌کنند و موفق از آب در می‌آیند، به هرحال سرگرم‌ کردن تماشاگر راه‌های مختلف دارد. مناسبت و ارزش اجتماعی نیز می‌تواند در دیدگاه منتقد نسبت به فیلم نقش مهمی داشته باشد، گه گاه وقتی که فیلم بیانیه و پیام اجتماعی مهمی ارائه می‌کند، منتقد بزرگوارانه برخی از کاستی‌های آن را نادیده می‌گیرد. در فیلم‌هایی مثل همشهری کین یا جی‌اف‌کی می‌توان از اشکالات پراکنده و اتفاقی به خاطر ارزش و اهمیت هنری و اجتماعی‌شان چشم پوشید. به بیان دیگر، گاهی می‌توان به اعتبار پیام فیلم از کاستی‌های فنی آن گذشت، مگر آن‌که این کاستی‌ها و اشکالات آن‌قدر اساسی باشد که به شکل ارائه پیام فیلم نیز ایراد وارد شود. حال پرسش این است که در یک نقد،ترتیب این عناصر چگونه باید باشد و چه میزان از هریک را باید در نوشته‌ی خود گنجاند؟ این نکته به فیلم و به خود منتقد بستگی دارد. بردول اشاره می‌کند که بهتر است مطلب خود را با یک ارزیابی کوچک شروع کنید (یکی دو جمله که لحن نقد را تثبیت می‌کنند)، خلاصه داستان را بدهید، چند استدلال فشرده ارائه کنید (با تأکید بر بازیگری، منطق داستان، برتری‌های تولید، جلوه‌های ویژه، و غیره)، اطلاعات زمینه را هم در خلال این مطالب بگنجانید، و سپس مطلب را با ارزیابی نهایی فیلم تمام کنید؛ این‌که منتقد چقدر به هریک از این بخش‌ها بها می‌دهد بستگی دارد به خود فیلم و برداشت و شناخت منتقد از خوانندگانش.

چگونه نقدی بر یک فیلم بنویسیم

در ابتدا باید بدانید نوشتن درباره فیلم هم مانند نوشتن درباره هر موضوع دیگری نیاز به کسب اطلاعات و آگاهی دارد. گمان نکنید تنها علاقه کافی است. هر بیننده‌ا‌‌ی پس از تماشای فیلم برداشت‌هایی از نقاط قوت، ضعف و پیام فیلم دارد که غالب این برداشت‌ها ذوقی است. نقد فیلم می کوشد به این برداشت‌های ذوقی جهت ببخشد و با نظام‌مند کردن و فنی نمودن آن ها درک و فهم بصری بینندگان فیلم را افزایش دهد.

چگونه

۱

شاید در حال حاضر، سینما تنها چیزی باشد که برای درک و کسب آگاهی درباره جنبه های مختلف آن باید نقبی به همه علوم زد. ادبیات، سبک های هنری، تاریخ، سیاست، جامعه شناسی، صنعت، اقتصاد و… هریک جایگاه خود را در عالم سینما دارند. از این نکته به راحتی نگذرید، درست است که عمده تولیدات سینمایی چه در کشور ما و چه در کشورهای دیگر آثار متعارفی هستند اما بسیاری از همین آثار نیز متاثر از برخی جریان ها بوده اند. مثلا وقتی در نوشته ای می خوانید این فیلم یک فیلم “نوار مدرن” است، ابتدا باید بدانید یک فیلم نوار ((Film-Noir واقعا چیست، چه نشانه هایی دارد تا بتوانید تشخیص دهید این فیلم رگه هایی از فیلم نوار را دارد اما با رویکردی مدرن (البته این که خود مدرن یعنی چه هم بحث دیگری است)، توجه داشته باشید شما به راحتی نمی توانید چنین ادعاهایی را بکنید مگر آنکه حقیقتا دلایل مستدل و قانع کننده داشته باشید که این مستلزم آگاهی درست است.

۲

در همین ابتدا یک نکته را برای خود روشن کنید: وارد حیطه هایی که درباره آن آگاهی ندارید نشوید. مثلا جنبه های تکنیکی و فنی فیلم به گونه ای است که حتی شما باید خودتان عملا این کارها را کرده باشید که بتوانید تشخیص دهید که آیا جذابیت بصری این صحنه حاصل کار کارگردان است، فیلم بردار و یا حتی تدوین گر و یا برای مثال فیلم برداری این فیلم خوب بوده و یا نه خیلی هم ضعیف بوده. یک کلک دیگر را هم یاد بگیرید: اگر مثلا فیلم برداری یک فیلم چشمتان را گرفته ولی نمی دانید واقعا نظر شما از دید کارشناسان تا چه حد درست است، درباره فیلم برداری فیلم بگویید اما احساسات خود را کنترل کنید، واژه هایی که بار معنایی زیادی را به خواننده منتقل می کنند مثل فوق العاده، عالی، اسطوره ای و… را به کار نبرید.

۳

یک نقد جامع در حیطه‌ی فیلم،نقدی است که به سه پرسش مهم و کلیدی درباره‌ی آن فیلم پاسخ گوید: – فیلم چه می خواهد بگوید؟ – از چه راهی می خواهد بگوید؟ – میزان موفقیت فیلم در رساندن پیامش چقدر است؟پاسخ به هریک از این پرسش‌ها مرحله‌ای از مراحل سه گانه‌ی نقد فیلم را می‌سازد. پاسخ پرسش نخست، توصیف محتوایی فیلم را شامل می‌ شود و تفسیر فیلم نام می گیرد. پاسخ پرسش دوم،توضیح عناصر تکنیکی و فرمی فیلم را دربرمی گیرد و تحلیل فیلم را می سازد. پاسخ به پرسش واپسین،ارزیابی و قضاوت فیلم را می سازد و ارزیابی فیلم نامیده می شود.

۴

اگر شما در ابتدای راه هستید پس در تجربه های اول اصلا به سراغ فیلم های خاص نروید. سعی کنید به سراغ فیلم های خارجی هم نروید، بهتر است از تولیدات سینمایی خودمان شروع کنید، باید توجه داشته باشید بخش زیادی از تولیدات هنری به ویژه سینمایی در هر کشوری متاثر از مناسبات سیاسی و اجتماعی و… آن کشورها هستند و شما ابتدا باید اشراف کامل به این مسائل داشته باشید. البته با گذشت زمان، کسب آگاهی و تجربه می توانید پا در همه عرصه ها بگذارید.

۵

شما می خواهید اثری مکتوب ارائه دهید و نامتان را در زیر آن حک کنید، اثری که ممکن است آدم های زیادی آن را بخوانند و رویشان اثر بگذارد، پس باید اصول اخلاقی را رعایت کنید؛ سلیقه شخصی شما نباید بیش از حد نوشته تان را تحت تاثیر قرار دهد، باید نوشته شما منصفانه باشد، جنبه های منفی را در کنار جنبه های مثبت بررسی کنید. نقد تنها به معنای ایراد گیری نیست و… .

۶

چون در ابتدای راه هستید، بهتر است با مقاله های استدلالی شروع کنید، در این صورت شما می خواهید نظر خود را درباره فیلم بیان کنید و با پیش کشیدن استدلالی از آن دفاع کنید. در این حالت شما در طرح ریزی برای نوشتن مقاله سعی خواهید کرد که نظرات و شواهد خود را درون یک فرم خطابه ای قالب ریزی کنید.

۷

احتمالا انتخاب فیلمی که باید تحلیل شود مشکل بزرگی نخواهد بود. شاید چیزی دارد که شما را جذب خود می کند، یا شنیده اید که ارزش بررسی دقیق را دارد. کار مشکل تر از آن، جزئی نگر بودن درباره چیزهایی است که می خواهید درباره آن فیلم بگویید. جذاب ترین یا منقلب کننده ترین چیزی که در ارتباط با این فیلم به ذهن شما رسیده کدام است؟ چه چیزی فیلم را در خور توجه کرده است؟ آیا این فیلم جنبه ای از فیلم سازی را با وضوحی خاص نشان می دهد؟ آیا تاثیر غیر متعارفی روی بیننده می گذارد؟ آیا معانی ضمنی آن دارای اهمیت ویژه ای هستند؟ و… . جواب هایی که به این پرسش ها می دهید نقد تحلیل شما را تشکیل خواهند داد. تز، مثل هر نوشتاری عبارت است از آن ادعای محوری که استدلال شما پیش می کشد. نقد شما نوعا ادعایی خواهد بود درباره کارکردهای فیلم، تاثیرات آن یا معانی آن (یا ترکیبی از این سه جنبه). به عنوان مثال درباره فیلم بازی (The Gam-1995) نقد خود را بر روی نحوه دستیابی فیلم به جنبه های تعلیق و غافل گیری استوار می کنیم و از این پس کار ما اثبات موفق یا ناموفق بودن این جنبه از فیلم است.

۸

وقتی می گوییم تحلیل، بلافاصله تجزیه آن به اجزای تشکیل دهنده اش به ذهن خطور می کند. نقد شما یک ادعای کلی است درباره کارکردها، تاثیرات یا معانی فیلم. تحلیل شما باید نشان دهد که این کارکردها، تاثیرات و معانی، چطور از کنش و واکنش متقابل اجزای مختلف فیلم، نتیجه می شوند. مثلا وقتی ادعا می کنید در فیلم بازی تحول شخصیت نیکلاس ون اورتون به خوبی و به شیوه ای جذاب نشان داده شده است می توانید ادعای خود را با تحلیل شخصیت او دریک سوم اول فیلم، یک سوم میانی و یک سوم پایانی فیلم اثبات کنید.

۹

در بیشتر موارد، بهتر است پیش از شروع عملی به نوشتن مقدمات کار را فراهم کنید. می توانید، فیلم را بخش بندی کنید. حال این بخش بندی می تواند یک بخش بندی کاملا جزئی باشد مانند بخش بندی صحنه به صحنه یا حتی یک بخش بندی دو قسمتی باشد مثلا نیمه اول فیلم و نیمه دوم فیلم. (بخش بندی های جزئی نگر بسیار مفیدند. این کار باعث می شود که فرم کلی فیلم برای شما آشکار شود و بدین ترتیب خواهید توانست الگوهای تکرار، تنوع و بسط را که به فیلم کلیت می بخشند پیدا کنید. البته این نوع بخش بندی ممکن است در ابتدا مشکل به نظر برسد و همین طور هم هست و نیاز به تمرین دارد.)

۱۰

بخش دیگری از کارهای مقدماتی یادداشت برداری دقیق از انواع تکنیک های به کار رفته شده در فیلم (چه تکنیک های روایی، چه تصویری و…) است. بعد از این که ساختار سازمانی کلی فیلم را شناختید، می توانید تکنیک های شاخص را شناسایی کنید، الگوهای به کار گیری تکنیک ها را در سراسر فیلم پیدا کنید و کارکرد آن تکنیک ها را در فیلم معلوم کنید. اغلب، نویسندگان تازه کار مطمئن نیستند که چه تکنیک هایی به نقد آن ها بیشتر مربوط هستند، گاهی می کوشند که هر صحنه، قطع یا حتی لباس هنرپیشه را تشریح کنند و خود را با این اطلاعات خفه می کنند. بهترین راه این است که بدانیم ما نمی توانیم همه جزئیات فیلم را بررسی کنیم مگر آنکه قصد داشته باشیم درباره یک فیلم یک کتاب قطور بنویسیم پس بهترین راه این است که خود را گیج نکنیم، پیشاپیش ببینیم چه تکنیک هایی دارای بیشترین مناسبت ها با تزی که قصد اثباتش را داریم، هستند. مثلا در فیلم بازی (با توجه به ادعایی که کردیم)، بازیگری مهم است و نیز نوع چیدن صحنه ها یا به اصطلاح فرم روایی داستان. پس به این ترتیب اگر می خواهیم نوشته ای منسجم و قابل قبول تهیه کنیم باید از بین اطلاعاتی که جمع کرده ایم، برخی را که بیشتر به درد هدف ما می خورند نگه داریم و باقی را با خونسردی کنار بگذاریم.

۱۱

حال که شما صاحب تزی شدید، به فرم کلی فیلم وقوف یافتید و یادداشت هایی راجع به تکنیک های مربوط به نقد خود تهیه کردید، آماده اید که نقد تحلیلی خود را سر و صورت دهید.

عناصر اصلی نقد فیلم

چکیده‌ی طرح فیلمچکیده‌ی طرح داستان، توصیف موجز طرح فیلم با تأکید بر مهم‌ترین لحظات فیلم و عدم افشای پایان آن است. هیچ چیز بدتر از ارایه‌ی بیش از حد اطلاعات درباره‌ی فیلم نیست، چون لذت تماشای آن از تماشاگر گرفته می‌شود.

اطلاعات زمینهاطلاعات زمینه شامل اطلاعاتی درباره‌ی ستارگان و کارگردان و گروه فیلم‌سازی می‌شود. این بخش می‌تواند شامل اخبار و شایعات جذاب درباره‌ی روند تولید و پخش فیلم هم باشد، و می‌توان اطلاعاتی را درباره‌ی منبع و مأخذ فیلم و ژانر آن نیز در آن گنجاند. منتقد می‌تواند بنا به دلخواه خود نظر دیگر منتقدان و کارشناسان صنعت سینما را نیز در این بخش بگنجاند و از این راه به تماشاگر نشان دهد که احتمالاً از فیلم چگونه استقبالی خواهد شد.

مطالب و استدلال‌ها درباره‌ی فیلماستدلال‌ها به‌طورکلی بخش اصلی نقد را تشکیل می‌دهند. در این بخش است که منتقد فیلم را تحلیل و بررسی می‌کند و نشان می‌دهد که چه چیز فیلم از کار درآمده و چه چیز از کار درنیامده است و چرا. اغلب منتقدان سعی می‌کنند این اطلاعات را با قدری اطلاعات زمینه ترکیب کنند؛ مثلاً اگر نورپردازی و کمپوزیسیون فیلم بد باشد، منتقد فیلم‌بردار فیلم را معرفی می‌کند و از او ایراد می‌گیرد.

ارزیابیارزیابی منتقد از فیلم در نهایت به این نکته منتهی می‌شود که تماشاگر فیلم را ببیند یا نه. این ارزیابی همواره مبتنی است بر استدلال‌های منتقد در مورد فیلم و نظرهایش در مورد پس‌زمینه‌ی آن. شاید بتوان گفت لحن کلی نقد باید تحت تأثیر و بیانگر ارزیابی منتقد از فیلم باشد. درواقع خواننده پس از خواندن جمله‌ی اول و دوم مطلب باید از نظرکلی منتقد در مورد فیلم آگاه شود. البته اصلاً منظور این نیست که مطلب را باید با این نوع جملات شروع کرد که “فلان فیلم فیلم خوبی است” یا “حتماً باید بروید این فیلم را ببینید”. فقط مقصود این است که خواننده باید از دیدگاه منتقد نسبت به فیلم به ایده‌ای کلی برسد و این اتفاق باید در همان پاراگراف اول بیفتد.

۱۲

به هرحال اگر کار ساده‌ای بود همه منتقد می‌شدند. نقد فیلم اغلب اوقات کار بزرگ و جذابی است، مگر آن‌که فیلمی که می‌بینید در کل کار بدی باشد. منتقدان فیلم اغلب اوقات به انگیزه‌ی رخدادها در فیلم ایراد می‌گیرند. منظور این نیست که آن‌ها از مضمون اصلی فیلم خوش‌شان نمی‌آید، بلکه آن‌ها به دنبال ارتباط یک رخداد خاص با کل فیلم و توجیه کنش خاص یا بخشی از دیالوگ فیلم می‌گردند.

۱۳

بردول انگیزه را به چهار دسته تقسیم کرده است: تلفیقی، واقع‌گرایانه، بینامتنی، و هنری. انگیزه‌ی تلفیقی با رابطه‌ی علت و معلول در فیلم و منطق آن سر و کار دارد یعنی این‌که آیا در فیلم حرکت از یک صحنه به صحنه‌ی دیگر روند منطقی دارد یا نه. انگیزه‌ی واقع‌گرایانه وقتی درست از آب در می‌آید که کنش‌های فیلم در قلمروی داستان فیلم باورپذیر یا پذیرفتنی باشند.

انگیزه‌ی بینامتنی به رابطه‌ی فیلم با ژانر و منبع آن (مثل رمان یا نمایشنامه یا غیره) ارتباط دارد. مثلاً آن‌چه در یک فیلم موزیکال معنا دارد و پذیرفتنی است در وسترن پذیرفتنی نیست.

انگیزه‌ی هنری به شیوه‌ی ساخت فیلم و کاربرد دکوپاژ و میزانسن برای رسیدن به حس و دیدگاه هنری خاص مربوط است. به این نکته نیز باید اشاره کرد که آن‌چه برای یک منتقد توجیه هنری دارد ممکن است برای منتقد دیگر نابجا باشد. به هرحال هر چیزی به ذوق و سلیقه‌ی فرد بستگی دارد.

۱۴

اغلب منتقدان دست‌کم به سرگرم‌کننده بودن فیلم توجه دارند و می‌دانند که هدف اصلی اغلب فیلم‌ها سرگرم کردن مخاطب است. آن‌ها هم‌چنین می‌دانند که اگر فیلم‌ قادر نباشد حس تعلیق و انتظار در تماشاگر ایجاد کند سرگرم‌کننده نیست. دیگر آن‌که مخاطب باید به‌طور فعال درگیر فیلم شود، فیلم باید توجهش را جلب کند، و احساسات او را برانگیزد. با توجه به قیمت بلیت‌ها در روزگار ما فیلم‌ها بهتر است این‌طور باشند وگرنه… .

۱۵

فیلم چطور به این اهداف دست می‌یابد؟یک نظر این است که اگر فیلم صاحب مجموعه‌ای تأثیرگذار از شخصیت‌هایی که تماشاگر می‌تواند با آن‌ها همذات‌پنداری کند نباشد سرگرم‌کننده و جذاب از آب در نمی‌آید. این را هم باید گفت که برخی از فیلم‌ها که به اندازه‌ی کافی سکانس اکشن و بدلکاری و انفجار و جلوه‌های ویژه و صداهای کرکننده دارند نظر تماشاگر را جلب می‌کنند و موفق از آب در می‌آیند، به هرحال سرگرم‌ کردن تماشاگر راه‌های مختلف دارد.

مناسبت و ارزش اجتماعی نیز می‌تواند در دیدگاه منتقد نسبت به فیلم نقش مهمی داشته باشد، گهگاه وقتی که فیلم بیانیه و پیام اجتماعی مهمی ارایه می‌کند، منتقد بزرگوارانه برخی از کاستی‌های آن را نادیده می‌گیرد. در فیلم‌هایی مثل همشهری کین یا جی‌اف‌کی می‌توان از اشکالات پراکنده و اتفاقی به خاطر ارزش و اهمیت هنری و اجتماعی‌شان چشم پوشید. به بیان دیگر، گاهی می‌توان به اعتبار پیام فیلم از کاستی‌های فنی آن گذشت، مگر آن‌که این کاستی‌ها و اشکالات آن‌قدر اساسی باشد که به شکل ارایه پیام فیلم نیز ایراد وارد شود.

۱۶

حال پرسش این است که در یک نقد ترتیب این عناصر چگونه باید باشد و چه میزان از هریک را باید در نوشته‌ی خود گنجاند؟ این نکته به فیلم و به خود منتقد بستگی دارد. بردول اشاره می‌کند که بهتر است مطلب خود را با یک ارزیابی کوچک شروع کنید (یکی دو جمله که لحن نقد را تثبیت می‌کنند)، خلاصه داستان را بدهید، چند استدلال فشرده ارایه کنید (با تأکید بر بازیگری، منطق داستان، برتری‌های تولید، جلوه‌های ویژه، و غیره)، اطلاعات زمینه را هم در خلال این مطالب بگنجانید، و سپس مطلب را با ارزیابی نهایی فیلم تمام کنید؛ این‌که منتقد چقدر به هریک از این بخش‌ها بها می‌دهد بستگی دارد به خود فیلم و برداشت و شناخت منتقد از خوانندگانش.

.

نکات و هشدارها

سعی کنید نوشته های منتقدین بزرگ را بخوانید، شاید آن ها بهترین کلاس درس برای شما باشند. البته این به معنی تقلید نیست، بلکه این کار نوعی الگو برداری است و به شما دید بهتری می دهد و حتی ممکن است ابعاد تازه ای را در این کار برای شما آشکار کند.

University Ashti

ashti